De openbare bibliotheek. Is het een uitstervend instituut of zit er nog leven in? Een moeilijke vraag, maar na enig nadenken heb ik daar toch wel wat gedachten over. Na anderhalf jaar uit deze sector weg te zijn, is het tijd voor een ‘frisse blik’.
Voordat ik een antwoord zal proberen te formuleren zet ik eerst mijn relatie tot boeken uiteen. Chronologisch!
Vroeger
Als kind was ik lid van de bieb. Omdat het gratis was en omdat ik een boekenverslinder was. Heel kostenefficiënt voor mijn ouders dus. Na een paar dagen wilde ik alweer naar de bieb om nieuwe boeken te halen. Ik kon daar ook rustig in een hoekje zitten lezen en wachten tot mijn moeder ook klaar was met uitzoeken. Mijn moeder, die zelf al sinds jaar en dag lid is en nog steeds boeken verslindt!
Op mijn middelbare school bleek de aanwezige mediatheek van alles te bieden en kwam ik niet zo vaak meer in de openbare bieb. Ik kon niet zoveel tijd en zin meer maken voor het plezierlezen als vroeger. Ik ging op mijn 18e wonen en studeren in een andere stad en kreeg voor mijn gevoel heel onverwacht een acceptgiro in de bus, althans, bij mijn ouders thuis. Of ik even zoveel euro per jaar wilde betalen omdat ik nu 18 was. Natuurlijk heb ik mijn abonnement opgezegd, want ik maakte er tegen die tijd al helemaal geen gebruik meer van.
Lenen omdat de drempel laag is
Na mijn studie en vele tussentijdse banen belandde ik weer bij de bieb uit mijn jeugd, nu als beleidsmedewerker. Heel vreemd; de mensen die je vroeger hielpen, waren nu je collega’s! En zo nu en dan leende ik met mijn personeelspas weer eens een boek, luisterboek of film. Gewoon omdat de drempel laag was. Niet dat ik anders niets te lezen had want ondertussen was mijn boekenkast thuis aardig gevuld geraakt. Meer dan de helft nog ongelezen.
Vier jaar later had ik een andere baan en dus verviel mijn personeelspas. Tot op heden (bijna anderhalf jaar later en woonachtig in een andere stad) heb ik nog niet de behoefte gevoeld lid te worden van de bibliotheek. Het lezen is overigens nooit minder geworden, alleen de manier waarop wel. Een echt boek lees ik maximaal (!) een half uur per dag. Internet en alle informatie die daarop verschijnt houdt mij meerdere uren per dag bezig. Wat kan de bieb mij dan nog bieden? Waarom zou ik lid zijn?
Van bibliothecaris naar informatiemakelaar
Voor velen geldt: de bibliotheek komt in je leven als je naar school gaat. Het verdwijnt vervolgens om later als je kinderen krijgt, weer terug te komen.
De populatie bibliotheekleden bestaat gemiddeld genomen vooral uit (jonge) kinderen en ouderen. Ouderen die uit kostenoogpunt kranten lezen en/of boeken lezen of ouderen die hun hele leven al lid zijn en dat tot hun dood zullen zijn. Maar is dat voldoende voor het voortbestaan van de openbare bibliotheek? Ik waag het te betwijfelen.
Informatie: onderbelicht voordeel
Toen ik er nog werkte, zag ik vanzelfsprekend alle geweldige voordelen die een bieb ook voor mij kan hebben: goedkoop (maar wel gebruikte, soms vieze) boeken en films lenen, lezingen bijwonen en, uiteraard, aan informatie geholpen worden. En dat laatste is denk ik het meest onderbelichte voordeel. Terwijl het wel een hele waardevolle is, als ik er nu op terugkijk: de rol van bibliothecaris als informatiemakelaar. Je wil niet weten hoeveel mensen nog steeds denken dat daar vrijwilligers zitten in plaats van veelal hoogopgeleide medewerkers. Een mega-imagoprobleem dus. Met de digitale vraagbaak Al@din, waarbij je je ‘moeilijke vragen’ online kunt stellen, had het goed kunnen komen maar daar dreigt nu ook de stekker uitgetrokken te worden. Eeuwig zonde! Update: in juli 2010 is dit project inderdaad beëindigd.
Masters of the webuniverse
Het concept bibliotheek zal stevig op de schop moeten om het uitsterven tegen te gaan. Als je kijkt naar de structureel dalende ledenaantallen is dat namelijk aan het gebeuren.
Bibliothecarissen, stop met bescheiden zijn en schreeuw je kundigheid van de daken. Beperk je daarbij niet tot boeken alleen, maar wordt ook écht masters of the webuniverse, meesters in de digitale wereld en dé portaal tot betrouwbare informatie. Google genereert vooral veel informatie (mist daarbij overigens een hele hoop!), maar informatiemakelaars weten daar kundig mee om te gaan en de juiste adviezen te verstrekken aan de dolende internetter. En de behoefte daaraan zal alleen maar groter worden bij de toenemende informatievloed.
Waarschijnlijk zeg ik voor de bibliobloggers onder mijn lezers hiermee niets nieuws, maar ondertussen heb ik een verandering nog niet zien gebeuren! Is het dan misschien iets dat pas zal veranderen met een nieuwe generatie informatiespecialisten? Of komt de verandering te laat en zal de ene na de andere bibliotheek moeten sluiten? Om met de woorden van vertrekkend bibliotheekdirecteur Eppo van Nispen van de bibliotheek Delft te spreken:
“Als de bibliotheek een gezonde toekomst wil hebben, moet ze niet bang zijn voor verandering”
En verandering is voor velen lastig, helaas.
Foto’s geleend van Gattou en Old Shoe Woman.
Hulde voor je post! Je slaat volgens mij de spijker op de kop. Veranderen is het sleutelwoord, maar dat vinden we dus best lastig. Hoe, wie, wanneer…
Eén ding valt me wel op. Je hebt je hoop schijnbaar gericht op de nieuwe generatie informatiespecialisten. Maar… komt die er wel? Is dat niet ook een deel van ons probleem? Daar maak ik me dus wel een beetje zorgen over.
Maar, er zijn al wel wat veranderingen in de branche in gang gezet. Kleine stapjes, soms weer even achteruit. Maar toch. Misschien kunnen we in 2010 daar zelfs al iets van gaan oogsten. Wie weet!
@ Scribbles: ik weet niet of het perse een nieuwe generatie informatiespecialisten moet zijn die de verandering moet waarmaken; wie weet waar de huidige toe in staat is! Kijk alleen maar naar al die fanatieke bibliobloggers!
Kleine stapjes worden er vast gezet, maar als buitenstaander merk je daar niet veel van. Net als dat ik al@din nooit gekend had als ik niet bij de lancering in de bieb had gewerkt. Sterkte met zaaien en oogsten! 😉
Verandering is inderdaad het sleutelwoord. Ik denk dat het Openbare Bibliotheekwerk wel innoveert (en verandert). Een voorbeeld is het aantrekkelijker inrichten van bibliotheken. Een nieuwe generatie bibliothecarissen is er helaas niet: de opleidingen trekken nauwelijks meer mensen. Dat is inderdaad het gevolg van het bekende imagoprobleem: onduidelijk beroep en inhoud.
Die fanieke bibliobloggers worden vooral gezien door hun eigen soort. Niet door de klanten waar je het voor doet. Ga eens praten met je klanten! Face-to-face, in real life. Ja, misschien wat eng.
@ Bert: ik wéét dat er veel bibliotheken zijn die opnieuw inrichten, zelfs mijn oude biebje, maar dat weet ik alleen omdat ik uit die wereld kom. Was dat niet zo dan wist ik het niet en zag ik het dus ook nooit. Jammer dat de opleidingen niet goed lopen; zou het ook iets met het toekomstige salaris te maken kunnen hebben?
Nee, ik denk dat de salariering redelijk genoemd mag worden. Ook vind je in de sector zaken waarvan je in het bedrijfsleven alleen maar mag dromen, bv. ouderschapsverlof.
Ik heb wel eens wat MBO’ ers gevraagd waarom ze geen bibliothecaris willen worden, maar ICT’er of medewerker communicatie. Reacties: 1) ze wisten niet wat het precies is of inhoudt; 2) ze dachten vaak dat het vrijwilligerswerk is; 3) het leek hun een beetje saai. 4) betaling leek hun misschien wat laag?
Mijn conclusie is dat het vooral ligt aan een gebrek aan goede informatie. Dus tijd voor een informatie- en imagooffensief waarbij mensen voldoende geinformeerd moeten worden. Kortom, er moet geld, organisatie en moeite tegenaan worden gegooid. Wie gaan dat doen?
@ Bert: zijn we het toch nog best eens! Is dit niet iets voor de VOB om zich daar sterk voor te maken?
@Natalie ja, lijkt me een taak voor de VOB maar ook NVB. Zo breed mogelijk aanpakken dunkt me.
Mooie post Natalie
Ik zie wel een grote discrepantie tussen de grote wens van de branche om vooral vraaggestuurd bezig te zijn en goed te luisteren naar wat klanten willen en gelijktijdig de onverminderde neiging om toch vooral aanbodsgericht bezig te zijn. Vrijwel alle offensieven op het gebied van leesbevordering en mediawijsheid zijn daarop gebaseerd. We willen ergens best luisteren maar we blijven missionarissen.
grtz. Jan
@ Jan: ik hoop maar dat biebs het redden met dat missionariswerk! En dat meen ik!
Over vrijwilligers in bibliotheken. Een blog uit 2009. Inmiddels is het totaal andersom. https://t.co/OwMCurJaxD https://t.co/gyFhvp9BT6