Hoe veilig zijn jouw wachtwoorden? Hoe veilig is de wifi in het café om de hoek eigenlijk? Jij en ik weten in grote lijnen wel wat veilig internetten inhoudt, maar we dóen er lang niet altijd iets mee. Laat staan oudere generaties.
Neem nou de babyboomgeneratie, de generatie van mijn ouders. Zij zijn niet opgegroeid met internet en kwamen er pas op latere leeftijd mee in aanraking. Velen doen op dit moment veel met internet (premium artikel): gamen, informatie zoeken, e-mailen, reizen boeken, shoppen en zelfs internetbankieren. Het CBS bevestigt dit.
Internet: eng en gevaarlijk
Maar er is ook een groep babyboomers die internet vooral heel erg eng vindt. Bang om fouten te maken. Die groep kijkt programma’s als Kassa en Radar en hoort overal weetjes die bevestigen wat zij al vermoedden: dat internet is niks voor mij, het is veel te gevaarlijk. Natuurlijk vindt er op internet criminaliteit plaats, net als in het offline leven. Alleen in andere vormen, zoals internetfraude, en dus moet je manieren vinden om je er tegen te beschermen. Veilig internetten dus.
Onlangs introduceerde Bits of Freedom de Internetvrijheid Toolbox om in de behoefte aan een veilig internet te voorzien. Al wat langer bestaat ook de overheidssite veiliginternetten.nl. Helpen deze initiatieven babyboomers om veiliger te internetten? Zijn ze ermee geholpen? Ik bekeek beide sites en nam de proef op de som met een heuse babyboomer.
Veiliginternetten.nl
Deze site was er als eerste, dus deze onderwierp ik als eerste aan mijn onderzoek. De site heette voorheen digibewust.nl en waarschuwingsdienst.nl en is een initiatief van het ministerie van Economische Zaken, het Nationaal Cyber Security Centrum en ECP (Platform voor de InformatieSamenleving). Wat als eerste opvalt: veel, heel veel content maar wat een saaie homepage. De site behandelt maar liefst acht thema’s:
- Basisbeveiliging: wachtwoorden, nepmail of telefoontje, updaten en cybercrime
- Draadloos internet: openbare wifi-netwerken, mobiele apparaten, wifi thuis, berichtendiensten (SMS, WhatsApp)
- Sociale media: privacy, dagelijks gebruik, kinderen en sociale media, zakelijk gebruik sociale media
- Internetbankieren: nepmail of -telefoontje van de bank, internetbankieren op je computer, internetbankieren met apps, contactloos betalen
- Online winkelen: privacy, veilig online winkelen, online betalen, zelf iets verkopen
- Zakelijk: privé-apparaat voor werk, draadloos onderweg, werken in de cloud, persoons- en klantgegevens
- Privacy: sociale media, identiteitsfraude, digitale sporen, foto’s, video’s en bestanden delen
- Kinderen online: tablet en smartphone, sociale media, pesten, internetten
Veel inhoud, weinig beeld
Sommige subthema’s komen meerdere keren voor. Al met al wekt dit de indruk van heel veel inhoud. Klik je op een thema, dan volgt een aantal subthema’s en een lijstje ‘Herken je dit?’ met veel voorkomende zaken die iedere internetgebruiker wel zal (her)kennen. Klik je op een subthema, dan krijg je ook nog een ‘Wat’ en ‘Waarom’ met extra uitleg. Als je op de pagina bevestigt dat je bepaalde acties ondernomen hebt, krijg je groene vinkjes en ben je goed bezig! Het idee lijkt te zijn dat je de hele site doorleest en alle benodigde acties uitvoert. Daar ben je wel wat uurtjes zoet mee! Wat ik mis: visuele content, oftewel: plaatjes en video’s. Die hadden de site wat luchtiger en gevarieerder kunnen maken.
Internetvrijheid Toolbox
Tijd voor nummer twee, de trots van Bits of Freedom (BoF), Neerlands digitale burgerrechtenbeweging. BoF lanceerde deze Internetvrijheid Toolbox (update 2020: het heet nu ‘Fix je privacy’) heel symbolisch op Bevrijdingsdag. De homepage opent met een mooi vormgegeven introductiefilmpje. Vervolgens dacht ik onder het kopje ‘Over‘ te vinden waarom BoF het nodig vond om zelf met een toolbox voor veilig internetten te komen. Het blijkt om een tegenbeweging te gaan, die nodig is omdat de overheid en bedrijven er een potje van maken:
Overheid en bedrijven gaan onzorgvuldig om met jouw persoonlijke gegevens. Daarmee maken ze van jou een makkelijk doelwit voor adverteerders en veiligheidsdiensten. Je kunt daar iets aan doen. De Internetvrijheid Toolbox is hét adres voor al je vragen over privacy, vrijheid en veiligheid online. Met praktische adviezen en tips, maar ook met directe links naar applicaties en software die wél respectvol met jouw gegevens omgaan.
Veel informatie, voorkennis nodig
Veiliginternetten.nl komt er niet in voor dus het is onduidelijk of deze toolbox een reactie op die site is. Ook in deze toolbox vind je veel informatie, al is het over maar drie onderwerpen: mobiel, veilig internetten en de browser. De site geeft goed advies over alternatieve tools, bijvoorbeeld als je berichtjes wilt uitwisselen met een andere, veiligere app dan WhatsApp. De teksten op deze site zijn veel korter en komen sneller tot de praktische handvatten dan veiliginternetten.nl. Wel vind ik het technische gehalte van de teksten een stuk hoger; er wordt van bepaalde voorkennis van de lezer uitgegaan. Al met al geeft de site een flink aantal nuttige adviezen met bijbehorende tools.
Wat vindt de babyboomer?
De vraag is nu: kan de babyboomer overweg met deze twee sites, gaat hij of zij hiermee met een gerust hart gebruikmaken van al het moois dat internet biedt?
Ik nam de proef op de som en vroeg een babyboomer (niet bang van internet, maar ervaart wel wat schroom) om drie alledaagse vragen die zij zou kunnen hebben, te beantwoorden aan de hand van de twee sites. Voor het gemak noemen we deze babyboomer Martine (de deelneemster wenste anoniem te blijven). Het is van belang te melden dat Martine getrouwd is met een computer- en internetgebruiker van het eerste uur.
1. Wanneer kan ik gebruik maken van openbare wifi?
Martine opende als eerste Veiliginternetten.nl en klikte direct op het eerste wat ze zag, het thema dat prominent aanwezig is op de site: privacy. Dit hielp haar zoektocht niet want hier kon ze niets vinden over openbare wifi. Na even zoeken vond ze de informatie dat openbare wifi niet veilig is.
Martine bevestigde dat dit haar bekend was, op vakantie doen zij en haar man dan alleen zaken als e-mail op de hotelkamer. Waar het vaak ook om een open wifikanaal gaat.. oeps! Maar wat kun je dán doen op vakantie? Veiliginternetten noemt het slim instellen van je telefoon en risico’s beperken maar het werd Martine niet duidelijk wat ze nu precies moest doen.
Vervolgens keek Martine op de site van de Internetvrijheid Toolbox; ze zat vrij snel waar ze moest zijn en zag allerlei praktische tips; het enige probleem was dat ze geen idee had wat het allemaal was. VPN?! Voor haar was het te veel nieuwe informatie en ze wilde het niet graag genoeg weten.
2. Hoe zorg ik dat ik op een veilige manier mijn reis online boek?
Martine is een ervaren online reisboeker en weet dus dat ze bij voorkeur bij reissites moet boeken die bij de brancheorganisatie zijn aangesloten. Ze checkt ook altijd of dat echt zo is. Op Veiliginternetten vond ze al snel het antwoord en was opgelucht te lezen dat ze dit al heel veilig aanpakt.
Op de site van de Internetvrijheid Toolbox kon ze over dit onderwerp geen informatie vinden. De site vertelde alleen in het algemeen over veilig en anoniem internetten. De informatie dat een site beveiligd is op het moment dat er httpS staat, was haar nog niet bekend en dat vond ze nuttige informatie.
3. Ik word online achtervolgd door reclame online. Hoe kom ik er vanaf en hoe voorkom ik het?
Je kent het wel: je bekijkt een paar producten en vervolgens worden die producten op andere sites ook een aantal keer getoond. Je wordt als het ware achtervolgd door reclame. Martine had hier veel last van en riep de hulp van haar man in. Hij installeerde de add-on Ghostery op haar browser Firefox die trackers inzichtelijk maakt en blokkeert. Het probleem was voor haar dus al opgelost. Ghostery vond ze terug bij de Internetvrijheid Toolbox, niet bij Veiliginternetten.nl.
Pas verdiepen als het te laat is
De conclusie van Martine was ze er door deze zoektocht achter is gekomen dat ze misschien wel wat naïef omgaat met veiligheid op internet maar ook dat ze er in elk geval wel íets vanaf weet dankzij een slimme partner en programma’s als Kassa. Ze kreeg tijdens het zoeken ideeën om dingen anders te doen, maar dacht ook dat ze het waarschijnlijk de volgende dag weer vergeten zou zijn. Haar verwachting is dat ze zich er pas in zal verdiepen als er echt een keer iets ergs gebeurt. Of ze vraagt het haar man. Martine vond de site Veiliginternetten.nl duidelijk en ze kon de vragen ermee beantwoorden. De site Internetvrijheid Toolbox leek haar vooral handig als je iets tot op de bodem moet uitzoeken, de site ging voor haar te diep.
Veilig internetten leeft niet
Het is maar een mini-onderzoek natuurlijk, onder één babyboomer, maar voor mij is het helder. Het onderwerp veilig internetten, onderdeel van digitale geletterdheid of mediawijsheid, leeft niet erg onder de babyboomgeneratie. Bij veel jongere generaties ook niet. Om veilig te kunnen internetten, moet je veel lezen, weten en instellen en daar hebben veel mensen gewoon geen zin in. Dat geldt trouwens ook voor mij; ik weet dan wel het een en ander, maar ik neem de moeite niet om alles zo aan te passen dat het veiliger is. Het is zoals Martine zei: je gaat pas echt actie ondernemen als het te laat is.
Geef handelingsperspectief
En hoe zit het dan met die babyboomgroep (en de oudere generaties) die internet nog te eng vindt om er ook maar íets mee te doen? Tja, veilig zijn ze in elk geval, maar ze maken ook totaal geen gebruik van alle mogelijkheden die internet ze biedt. Zonde! Hierbij een oproep aan de redacties van de Kassa’s en Radars van deze wereld: maak jullie kijkers niet alleen bang maar geef ze ook handelingsperspectief en laat ze zien hoe waardevol internet is!
Hoe veilig gebruik jij internet? Ben je lui zoals ik, of heb je goede maatregelen genomen?
Foto geleend van Olli Henze. woodlywonderworks, Ben Clark, Pascale PirateChickan en billpellegrini1.
Dit artikel verscheen eerst op 42bis.nl.
[…] Korte Cursus Manipulatie. Zij willen ons hiermee platformwijzer maken; een belangrijk onderdeel van mediawijsheid. In deze cursus word je wegwijs gemaakt door vijf vormen van […]